Nauka dla Społeczeństwa

29.03.2024
PL EN
08.02.2018 aktualizacja 19.02.2018

Zmiana kształtu głowy - sposobem na sąsiedztwo

Zbiory Muzeum w Bardziejowie - Słowacja (M. Kaczmarski) Zbiory Muzeum w Bardziejowie - Słowacja (M. Kaczmarski)

Na kształt głowy endemicznej traszki karpackiej wpływa obecność drugiego gatunku traszki - traszki górskiej - w obrębie tego samego stanowiska. Ta osobliwa zmiana kształtu jest efektem współwystępowania dwóch gatunków i wymuszonej zmiany diety u jednego z nich.

Skutki traszkowego sąsiedztwa opisali naukowcy z Polski i Słowacji na łamach pisma "Zoomorphology".

Dobre układanie się z sąsiadami wymaga zdolności kompromisu i dostosowania. Najwyraźniej do rangi sztuki doprowadziły to traszki. Podczas obserwacji dwóch ich gatunków okazało się, że ceną za współistnienie na jednym terenie i korzystanie z jego zasobów może być przebudowa kształtu głowy. Zmianę tę udało się dostrzec podczas analiz zakonserwowanych traszek z kolekcji Szariskiego Muzeum w Bardziejowie (Słowacja), zebranych w latach 1958-1976.

Każdy okaz jest tam dokładnie opisany (pod względem gatunku, miejsca i czasu zbioru), co dostarcza badaczom cennych informacji kontekstowych. "W zbiorach muzealnych można wytypować dwa układy: jeden, w którym w danym zbiorniku wodnym występuje traszka karpacka Lissotriton montandoni - i drugi, w którym żyje ona razem z traszką górską Ichthyosaura alpestris" – mówi prowadzący badania Mikołaj Kaczmarski z Instytutu Zoologii Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu (IZUPP).

Zoolog chciał sprawdzić, czy życie w populacji złożonej z jednego bądź dwóch gatunków traszek oznacza dla nich jakąś różnicę. Sprawdzał to za pomocą morfometrii geometrycznej – metody, która pozwala ocenić długość i szerokość głowy, a także jej kształt. Polega ona na wyznaczeniu kilkunastu charakterystycznych miejsc na obiektach oraz analizie statystycznej współrzędnych tych wybranych punktów.

Po przebadaniu niemal dwustu traszek karpackich okazało się, że na kształt głowy u jednego gatunku wpływa obecność drugiego (!). Samice traszki karpackiej żyjące na tym samym stanowisku, co traszki górskie, posiadają bardziej masywną głowę. U samców takiej zależności nie wykazano. "Tylko samice traszki karpackiej pod względem wielkości przypominają traszki górskie. Na obecność drugiego gatunku silniej reagują więc samice, których nisze pokarmowe bardziej pokrywają się z niszami drugiego gatunku. Samce, jako mniejsze, wydają się być poza presją wywieraną przez traszkę górską" – tłumaczy Mikołaj Kaczmarski.

Jak do takiej zmiany dochodzi? "Traszki zazwyczaj starają polować na jak największe bezkręgowce. Kiedy w małych zbiornikach wodnych spotkają się dwa gatunki, i jeden z nich zaczyna wybierać jakiś określony typ ofiary - na przykład jak największe - to drugi gatunek musi się zadowolić czymś innym. Czasami traszki muszą zmienić rodzaj bezkręgowców, na które zwykle polują. Nowa dieta może być utrzymywana przez dłuższy czas. Zjadanie nowego rodzaju ofiary oznacza inną niż dotychczas pracę mięśni, których przyczepy stymulują kości do przebudowy. W efekcie zmienia się cały kształt głowy" – opowiada zoolog z Poznania.

"Różnorodność biologiczna, jaką obserwujemy, to nie tylko sumaryczna liczba gatunków... zazwyczaj ma ona więcej wymiarów, niż nam się wydaje. Interakcje międzygatunkowe są niezwykle złożone. Tak jak w przypadku traszek, kiedy obecność jednego gatunku zmienia zależności zachodzące w obrębie innego. Aby obserwować takie zależności, potrzebujemy dobrze zachowanych siedlisk z bogatą strukturą gatunkową" – mówi zoolog z UPP.

Zmiany kształtu mogą też wynikać z różnic w preferencjach pokarmowych pomiędzy gatunkami albo zmiany nisz ekologicznych w sytuacji, gdy obecny jest drugi - większy gatunek.

"Młodociane traszki w zbiorniku polują na jak największy dostępny pokarm, dlatego obecność większego gatunku zmienia dostępność pokarmu możliwego do pobrania przez gatunek mniejszy traszki karpackiej, co ma konsekwencje w dorosłym życiu" – mówi biolog.

I przypomina wcześniejsze badania prowadzone w USA, które wskazują na to, że różnice w kształcie głowy u płazów ogoniastych mogą zależeć od dostępności pokarmu w okresie larwalnym, ale są także silne zależne od wielkości ciała czy poziomu wykazywanej agresji między osobniczej. Co więcej predyspozycje do wytworzenia bardziej masywnej głowy mogą być dziedziczne.

Mikołaj Kaczmarski zwraca uwagę, że traszki uchodzą za zwierzęta pospolite i powszechne, ale przy obecnej, bardzo silnej urbanizacji i zmianie środowiska - tracą kolejne siedliska. "Jak pokazują najnowsze badania prowadzone w różnych krajach Europy, ich populacje gwałtownie maleją i znikają. Płazy jako gromada, do których należą także traszki, są dziś najsilniej zagrożoną grupą kręgowców. Dlatego należy promować metody i techniki badań nie zagrażające dzikim populacjom. Zbiory muzealne to olbrzymia szansa na prowadzenie badań, które pomagają w wyjaśnieniu źródeł biologicznej różnorodności – pod warunkiem, że osobniki są odpowiednio zakonserwowane, zabezpieczone i prawidłowo zaetykietowane" – mówi biolog.

Współautorami publikacji są też Anna Maria Kubicka oraz Piotr Tryjanowski z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu i Martin Hromada z Uniwersytetu Preszowskiego na Słowacji. Tekst dostępny online, DOI: 10.1007/s00435-017-0366-7.

PAP - Nauka w Polsce, Anna Ślązak

zan/ agt/

Przed dodaniem komentarza prosimy o zapoznanie z Regulaminem forum serwisu Nauka w Polsce.

Copyright © Fundacja PAP 2024