Dr Agnieszka Dauksza: emocje i afekty w kulturze

Pamięć, świadectwo, doświadczenie obozowe

„Wielogodzinne, poruszające rozmowy z byłymi więźniami obozów koncentracyjnych, konfrontacja ze skalą ludzkich doświadczeń, także prowadzone przeze mnie badania nad afektami, czyli intensywnościami i uczuciami, zasadniczo zmieniły moje podejście do nauki” – mówi dr Dauksza, finalistka Nagród Naukowych Tygodnika Polityka.

Agnieszka Dauksza badała polskie doświadczenie II wojny światowej i obozów koncentracyjnych. Przeprowadziła wywiady ze świadkami, analizowała ich historie, losy wojenne i powojenne, skupiając się zwłaszcza na mechanizmach pracy pamięci, tym, co i jak pamiętają świadkowie i jak chcą opowiadać o przeszłości ponad 70 lat po wojnie. Pisała też o zmieniających się relacjach polsko-żydowskich. Efektem jej pracy jest książka „Klub Auschwitz i inne kluby. Rwane opowieści przeżywców”.

Zdaniem dr Daukszy badacz musi wczuć się w to, co usiłuje poznać. Ważna jest intuicja, pierwsze odruchy, przypadkowe spotkania i inspiracje, napięcia i odczucia. Badaczka nazywa je „racjami, które przez lata były traktowane jako nienaukowe i nieprofesjonalne”. Sama ocenia, że są to istotne komponenty pracy badawczej.

„Uważność wobec takich sygnałów w literaturze i sztuce, a także w naszej codziennej wspólnocie pozwala odkrywać nowe, znaczące aspekty kultury. Jako badacze podlegamy intensywnościom, działamy w relacji, jesteśmy zależni od innych – to atut naszej działalności, nie słabość. Bez wczucia, otwartości i zaangażowania nie ma i nie będzie wartościowych badań” – mówi dr Dauksza.

Afekty, uczucia, intensywności

Praca doktorska badaczki dotyczy literatury awangardowej XX wieku. Dr Dauksza nazywa ją „eksperymentującą, niejednoznaczną i intensywną – taką, którą bardziej się czuje, niż rozumie”. W książce „Afektywny modernizm. Nowoczesna literatura polska w interpretacji relacyjnej” dr Dauksza bada nierozpoznane dotąd aspekty polskiej kultury modernistycznej. Reinterpretuje dzieła m.in. Witolda Gombrowicza, Brunona Schulza, Leo Lipskiego, Anny Świrszczyńskiej, Kornela Filipowicza, Mirona Białoszewskiego i Wisławy Szymborskiej.

Odbiór tych tekstów, jak ocenia badaczka, nie jest czysto racjonalny, ale okazuje się kilkustopniowym odczuciowo-intelektualnym doświadczeniem, nawiązywaniem relacji, aktem wymiany. Dr Dauksza nazywa tę perspektywę krytyką afektywną. Zaznacza, że dzięki jej metodzie zmienia się status dzieła, autora i odbiorcy. Zmienia się też postawa i wrażliwość badawcza. Według niej ten model analizy jest również przydatny w kulturoznawczych studiach nad sztuką wizualną.

Zdaniem rozmówczyni PAP, nowy słownik pojęć pozwala lepiej rozumieć współczesną sferę publiczną. Dr Dauksza podkreśla, że kultura tworzona jest przez konfrontujące się, współdziałające i rywalizujące jednostki i wspólnoty. A zatem nasze relacje społeczne, charakter debaty publicznej, działanie mediów i polityki zależą bezpośrednio od cyrkulacji afektów i emocji. „Rozpoznanie tych mechanizmów pozwoli na lepszą orientację, kim jesteśmy, w jakich realiach funkcjonujemy i jakich scenariuszy wydarzeń możemy się spodziewać” – uważa badaczka.

Choć dr Dauksza bada europejski modernizm XX w., to namysł nad literaturą i sztuką traktuje jako punkt wyjścia do pytania o współczesność i aktualną wspólnotę – jej zmienny status, mentalność i wrażliwość, zachowania, nawyki odbiorcze i reakcje.

Dr Dauksza była już nagradzana grantami NCN-u, stypendiami ministerialnymi i nagrodą FNP Start, dzięki której odbyła staż zagraniczny w Kanadzie.

PAP – Nauka w Polsce

kol/ agt/