Nagroda Abela 2020 dla specjalistów od teorii prawdopodobieństwa

Nagrodę przyznano za "pionierskie stosowanie metod opartych na prawdopodobieństwie i dynamice w teorii grup, teorii liczb i kombinatoryce”. Matematycy podzielą się 7,5 mln koron norweskich, co aktualnie odpowiada około 630 tys. dolarów lub 2,7 mln złotych. Ceremonia wręczenia nagrody która miała się odbyć w Oslo 19 maja została przesunięta na inny termin z powodu pandemii COVID-19.

Zajmująca się zdarzeniami losowymi teoria prawdopodobieństwa, zwana też rachunkiem prawdopodobieństwa lub probabilistyką, wywodzi się z siedemnastowiecznych badań Pierre’a de Fermata i Blaise’a Pascala nad grami losowymi. Ma opinię „matematyki stosowanej” i w porównaniu z teorią liczb, algebrą czy geometrią różniczkową była to jeszcze w połowie XX wieku dziedzina mało ceniona w kręgach matematycznych. Tegorocznym laureatom udało się w pionierski sposób zastosować to skromne narzędzie do rozwiązywania abstrakcyjnych (i mniej abstrakcyjnych) problemów. Wykazali, że metody probabilistyczne mogą mieć dla matematyki kluczowe znaczenie.

Profesor Furstenberg wykorzystał tak zwaną teorię ergodyczną do badań właściwości liczb, Przykładem zjawiska ergodycznego może być miotający się po pokoju i odbijający od ścian pijak – obserwując, jak często mija on określone miejsce, można wnioskować o kształcie i wielkości pomieszczenia.

Gregory Margulis zajmował się m.in. właściwościami grafów ekspanderów - sieci podobnych do Internetu, zapewniających jak najszybsze połączenie przy możliwie małej liczbie bezpośrednich kabli łączących poszczególna komputery. Dzięki teorii ergodycznej udało się rozwiązać nierozwiązywalne dotychczas problemy. Oprócz projektowania sieci komputerowych, grafy ekspanderów mają zastosowanie także w aplikacjach takich jak algorytmy korekcji błędów, generatory liczb losowych oraz w kryptografii.

Hillel Furstenberg urodził się w Berlinie w roku 1935. Jego żydowska rodzina tuż przed wybuchem II wojny światowej wyemigrowała do Nowego Jorku. Po ukończeniu doktoratu w Princeton przeniósł się do Massachusetts Institute of Technology, a następnie został wykładowcą na University of Minnesota. W roku 1965 przeniósł się do Izraela, gdzie pracował na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie - aż do przejścia na emeryturę w roku 2003.

Gregory Margulis urodził się w roku 1946 w Moskwie, także w rodzinie żydowskiej. Już w wieku 16 lat, w roku 1962 zdobył srebrny medal na międzynarodowej olimpiadzie matematycznej. W roku 1970 uzyskał doktorat Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego. W roku 1978, mając 32 lata, zdobył Medal Fieldsa , ale nie pozwolono mu wyjechać ze Związku Radzieckiego do Helsinek, by go odebrać. Później jednak udało mu się wyemigrować do USA, gdzie wykładał na Yale University. W roku 2005 przyznano mu matematyczną Nagrodę Wolfa. Teraz jest piątym w historii laureatem Fieldsa, Wolfa i Abela.

Ustanowiona w roku 2002 Nagroda Abela po raz pierwszy została przyznana w roku 2003 na cześć urodzonego w roku 1802 norweskiego matematyka Nielsa Henrika Abela. Wcześniejszymi laureatami byli między innymi Andrew J. Wiles, który udowodnił ostatnie twierdzenie Fermata oarz John F. Nash Jr., którego życie zostało przedstawione w filmie „Piękny umysł”. W roku 2018 po raz pierwszy przyznano Nagrodę Abela kobiecie - emerytowanej profesor Karen Keskulla Uhlenbeck z University of Texas w Austin. Kandydatów do nagrody może zgłaszać niemal każdy, ale nie można nominować samego siebie.

Abel prowadził badania w dziedzinie teorii szeregów i całek. Udowodnił też niemożność rozwiązania równania stopnia wyższego niż cztery przez pierwiastniki (nie mylić z pierwiastkami). Zmarł na gruźlicę w roku 1829 mając 27 lat. Wcześniej za najbardziej prestiżową nagrodę matematyczną uchodził Medal Fieldsa, jednak trudno uważać go za odpowiednik Nagrody Nobla, ponieważ przyznawany jest tylko raz na 4 lata, mogą otrzymać go tylko matematycy mający mniej niż 40 lat, a związana z nim premia pieniężna wynosi tylko 15 000 dolarów. (PAP)

Autor: Paweł Wernicki

pmw/ agt/