Najdawniejsza geologiczna przeszłość ziem polskich

Zakończony projekt badawczy Dawna Baltika to tereny dzisiejszej Skandynawii, Bałtyku, wschodniej Polski, północno-zachodniej Rosji oraz Ukrainy. Przez środek Polski, wzdłuż linii Koszalin-Rzeszów przebiega zachodnia krawędź tego prakontynentu. Powstał on około 1,8-1,5 mld lat temu z połączenia Sarmatii (Ukraina), Fennoskandii oraz Wolgouralii i znajdował się pierwotnie daleko na półkuli południowej.

TEORIA O TERRANACH

Celem badań prowadzonych w ramach projektu \"Paleozoiczna akrecja Polski\" było sprawdzenie teorii, według której platforma paleozoiczna obejmująca zachodnią i środkową Europę, w tym ziemie polskie, to zlepek tzw. terranów - niewielkich fragmentów skorupy ziemskiej.

Przed milionami lat były one częścią zupełnie innych kontynentów w odległych rejonach kuli ziemskiej. Odrywały się od nich, długo dryfowały i łączyły ze sobą tworząc dzisiejszą Europę. W Polsce postuluje się obecność kilku takich terranów różnego pochodzenia - górnośląskiego, małopolskiego, łysogórskiego i pomorskiego.

\"Uzyskaliśmy potwierdzenie egzotycznego pochodzenia bloku górnośląskiego i części bloku małopolskiego. Bloki łysogórski i pomorski to tylko pogrążone fragmenty krawędzi Baltiki, która około 550 mln lat temu rotując lewoskrętnie przesuwała się w kierunku równika\" - wyjaśnia kierownik projektu doc. Jerzy Nawrocki z Państwowego Instytutu Geologicznego http://www.pgi.gov.pl/

W tym też czasie, jak dodaje badacz, Baltika \"zabrała\" ze sobą ulokowane pierwotnie w sąsiedztwie Gondwany bloki - gornośląski i małopolski oraz jeszcze jeden blok, który roboczo można nazwać terranem wielkopolskim.

\"Terran ten o skorupie sprzed 800 mln lat był otoczony łukiem wysp. Informacji o jego obecności na zachodnim przedpolu Gór Świętokrzyskich w okresie staropaleozoicznym dostarczyły badania geochemiczne oraz badania wieku izotopowego skał osadowych właśnie z obszaru tych gór\" - relacjonuje doc. Nawrocki.

Naukowcy nie wiedzą, gdzie terran wielkopolski znajduje się dzisiaj. \"Być może został przemieszczony w dewonie lub karbonie w inne miejsce naszego globu. Kontynent Baltiki jako element megakontynentu Pangei przekroczył równik i znalazł się na półkuli północnej dopiero w karbonie, tj. około 300 mln lat temu\" - mówi badacz.

Projekt \"Paleozoiczna akrecja Polski\" realizowany był przez Państwowy Instytut Geologiczny przy współpracy Instytutu Nauk Geologicznych PAN, Uniwersytetów: Jagiellońskiego, Śląskiego, Warszawskiego i Wrocławskiego oraz uczonych z Czech, Litwy, Ukrainy i Węgier i Australii. Prowadzone były badania geochemiczne, paleomagnetyczne, geochronologiczne, paleontologiczne i paleotermiczne.

PAP - Nauka w Polsce, Andrzej Markert

22 marca 2005