Polscy badacze odkryli najstarszego przodka amerykańskich skrzypłoczy

"Skrzypłocze to niezwykłe zwierzęta, które żyją również dziś. Są przedmiotem badań naukowych ze względu na swoje unikatowe właściwości" – wyjaśnia PAP dr Błażej Błażejowski z Instytut Paleobiologii PAN. Jak opowiada naukowiec, błękitna krew skrzypłoczy ma bardzo silne właściwości bakteriobójcze. W związku z tym, koncentrat stworzony z wyizolowanych amebocytów, aktywnego składnika krwi skrzypłoczy, jest wykorzystywany w medycynie.

Skrzypłocza cechuje charakterystyczna budowa. "Ich ciała to arcydzieła uzbrojenia obronnego!" – nie kryje zachwytu naukowiec. Zwierzęta te, należące do stawonogów, nie mają wyraźnie oddzielonej głowy. Para dużych, złożonych oczu jest umiejscowiona na bokach wielkiego, hełmiastego głowotułowia, z doczepionym mniejszym, trójkątnym odwłokiem. "Położone na obu bokach głowotułowia wielosoczewkowe oczy oraz 5 oczu na środku głowotułowia i dwoje na spodniej części, blisko otworu gębowego sprawiają, że skrzypłocze dobrze widzą nawet w ciemności pod wodą" – mówi dr Błażejewski.

Prawdopodobnie to właśnie swojej budowie skrzypłocze zawdzięczają fakt przetrwania przez setki milionów lat po współczesność. Jak zaznaczają autorzy artykułu, badania nad skamieniałościami skrzypłoczy z kamieniołomu Owadów-Brzezinki ujawniły brak różnic morfologicznych z dzisiejszymi amerykańskimi przedstawicielami rodzaju Limulus. Odkryty w Polsce, nowy dla nauki gatunek skrzypłocza nazwany został Limulus darwini i jest najstarszym znanym przedstawicielem rodzaju.

Autorzy publikacji uważają, że ewolucyjny konserwatyzm może być związany między innymi z niezwykle szerokim spektrum odżywiania się tych zwierząt oraz możliwością życia w wodzie o różnej temperaturze i zasoleniu, a nawet jego braku.

Poczynione przez polskich paleontologów obserwacje skłoniły do zaproponowania nowego terminu naukowego – stabilomorfizmu. W ich rozumieniu jest to morfologiczna stabilizacja organizmu w czasie i przestrzeni, którego status taksonomiczny nie przekracza poziomu rodzaju. Jest to efekt wysoce wyspecjalizowanej strategii adaptacyjnej organizmów, która znacząco zmniejsza potrzebę tworzenia zróżnicowanych odmian fenotypowych, czyli takich, które odzwierciedlają wpływ środowiska na budowę. Nową definicję naukowcy zaproponowali dla zwierząt na poziomie rodzaju, które przeżyły co najmniej jedno wielkie wymieranie lub kryzys biotyczny i mogą żyją dzisiaj. Wśród nich, oprócz skrzypłoczy, znajdują się rośliny Araukaria czy Ginko.

"W naszym ujęciu niektóre rodzaje, uważane dotychczas za >>żywe skamieniałości<< – np. ryba Latimeria, stracą obecny status, gdyż nie przeżyły ani jednego wielkiego wymierania" – mówi dr Błażejowski.

Skamieniałości odkryto na unikatowym stanowisku paleontologicznym o charakterze Fossil-Lagerstätte (złoże skamieniałości), zlokalizowanym w wyrobisku kamieniołomu Owadów-Brzezinki należącym do firmy Nordkalk. W górnojurajskich wapieniach sprzed około 148 mln lat znaleziono liczne skamieniałości organizmów morskich i lądowych, odznaczających się wyjątkowo dobrym stanem zachowania. Poza skrzypłoczami odkryte zostały tutaj również bardzo liczne okazy ryb, krewetek i homarów, szczątki niewielkich morskich gadów, rzadkie amonity, a także lądowe owady oraz szczątki kostne pterozaurów.

Współautorem artykułu oraz przedstawionej koncepcji i odkrywcą stanowiska w kamieniołomie Owadów - Brzezinki jest zmarły przedwcześnie paleontolog, dr Adrian Kin (1979–2012) ze Stowarzyszenia Przyjaciół Nauk o Ziemi "Phacops".

Praca naukowa została opublikowana w czasopiśmie naukowym wydawanym w otwartym dostępie PLOS ONE. 

PAP - Nauka w Polsce

szz/ agt/