Kiedy przez Polskę płynęły z wolna strumienie... lodu

Przyzwyczajeni jesteśmy do tego, że w strumieniach płynie woda. Ale okazuje się, że w obrębie lądolodu powszechnym zjawiskiem są strumienie lodowe - usiana jest nimi np. Antarktyda. Oczywiście lód - w porównaniu z wodą - przemieszcza się w nich bardzo powoli - na Antarktydzie pokonuje średnio 200-400 m na rok, a w pobliżu ujścia strumienia do oceanu nawet 1200 m na rok.

To może się wydawać niewiele, ale jeśli zjawisko to trwa przez długi czas i zachodzi na ogromnych terenach, ma to spore znaczenie m.in. dla prognozowania zmian klimatycznych. Szacuje się że za pośrednictwem strumieni lodowych do oceanu światowego wyprowadzane jest z Antarktydy nawet 90 proc. masy lodu. W dodatku u ujścia tych strumieni lodowych występują największe lodowce szelfowe na świecie.

Strumienie lodowe na Antarktydzie

\"Chcemy zrozumieć jak zachowuje się lądolód, jaka jest jego dynamika i jak on może ewoluować w przyszłości, np. kiedy nastąpi ocieplenie klimatu i podniesienie poziomu oceanu światowego\" - wyjaśnia w rozmowie z PAP prof. Wojciech Wysota z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Naukowiec uczestniczył w badaniach (kierowanych przez dr Matteo Spagnolo z brytyjskiego Uniwersytetu w Aberdeen), które ukazały się w lutym w prestiżowym czasopiśmie \"Nature Communications\". Wśród współautorów publikacji jest też dr Izabela Szuman z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu.

GDY STRUMIEŃ JUŻ NIE PŁYNIE Z WOLNA

Mechanizmy zachodzące we współczesnych strumieniach lodowych - zwłaszcza u ich podłoża - badać jest jednak bardzo trudno. Co prawda stosuje się np. badania satelitarne (np. radarowe) oraz dokonuje się wierceń, ale badania takie mają spore ograniczenia. Naukowcy znaleźli jednak pewną drogę, by dowiedzieć się więcej o tym, jak właściwie sunie strumień lodu. Wystarczy zbadać, jak wyglądają tereny, po których strumienie lodowe płynęły dawniej i sprawdzić, jak wyrzeźbione jest tam podłoże.

A okazuje się, że takich pozostałości po dawnych strumieniach lodu wcale nie trzeba szukać daleko. Można je zaobserwować np. pod Poznaniem, w okolicach Środy Wielkopolskiej.

BAILA MORENA

Prostolinijne wały moreny dennej (mega-scale glacial ineations) w centralnej Wielkopolsce. Niebieska strzałka pokazuje kierunek płynięcia strumienia lodowego. Czerwony kwadrat  wskazuje obszar badań w artkule w Nature Comm., 2016.

Te proste wały biegnące na Wielkopolsce z północnego zachodu na południowy wschód zajmują ponad 1000 km kw. Każdy z nich ma szerokość 500-700 metrów i długość kilku - kilkunastu km. Formy te powstały 20 tys. lat temu i pozostawił je po sobie Odrzański Strumień Lodowy.

ZGŁĘBIANIE WAŁÓW

Naukowcy postanowili zbadać wewnętrzną budowę tych wałów, żeby dowiedzieć się, jakie mechanizmy zachodzą w podeszwie strumieni lodowych. Wykonano profile georadarowe wałów i pobrano próbki gliny lodowcowej do szczegółowych badań. Okazało się, że wały zbudowane są z jednorodnej gliny lodowcowej i nie ma w nich obecnych warstw czy nasunięć i fałdów. Dzięki temu można wysnuć pewne wnioski dotyczące m.in. możliwych mechanizmów ruchu lodowca. \"Uważamy, że ruch strumienia lodowego był ułatwiany przez płytką deformację i przyrastanie miękkich osadów podłoża przy ciągłej dostawie materiału w warunkach niedostatecznego drenażu wody. Innymi słowy: badania te pokazały, że miękkie, nasycone wodą osady ułatwiają poruszanie się lądolodu\" - podsumowuje profesor.

Badacz zaznacza, że podobne mechanizmy mogą zachodzić również i we współczesnych strumieniach lodowych. Jak przyznaje, precyzyjniejsza wiedza o tym, jak poruszają lodowce, da możliwość prognozowania zmian w dynamice lodowców. Oraz tego, jak przełoży się to na zmiany klimatyczne i podniesienie poziomu oceanu na kuli ziemskiej.

PAP - Nauka w Polsce, Ludwika Tomala

lt/ ula/