Prof. Andrzej Gałęski laureatem Nagrody FNP

Nagroda została przyznana w obszarze nauk chemicznych i o materiałach za opracowanie nowego mechanizmu deformacji plastycznej polimerów.

"Tworzywa polimerowe to ogromna klasa materiałów wykorzystywanych we wszystkich dziedzinach gospodarki i używanych codziennie. Najczęściej stykamy się z nimi w postaci opakowań, ale większość tych materiałów wykorzystywana jest w budownictwie, instalacjach elektrycznych, wodociągowych i kanalizacyjnych, rolnictwie, pojazdach komunikacyjnych" – wylicza prof. Gałęski.

Z jego szacunków wynika, że w Polsce zużywa się ponad 3 mln ton tworzyw sztucznych rocznie. Objętościowo ich zużycie dawno przekroczyło zużycie metali. Profesor zaznacza, że przy tej skali produkcji i zużycia nawet drobne innowacje stają się niezwykle cenne.

"Mimo, że tworzywa polimerowe potocznie nazywa się plastikami, to przez lata plastyczność tworzyw sztucznych nie była w pełni rozumiana. Wydawało się, że za odkształcenie trwałe odpowiada topnienie kryształów polimerowych i ich ponowna krystalizacja" – tłumaczy badacz.

Prof. Andrzej Gałęski przeanalizował procesy odkształcania plastycznego i stwierdził, że odpowiedzialne za to są poślizgi krystalograficzne. To całkowicie zmieniło naukowe spojrzenie na procedury uzyskiwania nowych materiałów.

Laureat Nagrody FNP podjął w swoich badaniach dwa ważne wyzwania naukowe. Po pierwsze – odkrył, opisał i nazwał ważne zjawisko zwane kawitacją. Kawitacja jest odpowiedzialna za widoczne gołym okiem bielenie tworzywa polimerowego podczas nadmiernego zginania, rozciągania lub uderzania. Fizyk dogłębnie zbadał to zjawisko i nauczył się je kontrolować. Sterując kawitacją, otrzymał pręty i taśmy bardziej wytrzymałe niż stal.

Po drugie – pokonał skomplikowane zjawisko splątania makrocząstek. Profesor znalazł sposób na to, by bardzo długie cząsteczki w polimerach nie splątywały się. Uzyskał tworzywo tak plastyczne, że można je odkształcać do poziomu nanowłókien i wzmocnić tymi nanowłóknami inny polimer. Tak powstały obiecujące, super wytrzymałe nanokompozyty. Są one wykorzystywane w postaci pianek nanokompozytowych jako części do samochodów wyścigowych, samolotów, jachtów motorowych i śmigieł elektrowni wiatrowych.

Badania prowadzone przez prof. Gałęskiego dotyczyły także nanomateriałów przyjaznych dla środowiska. Otrzymany przez niego materiał w postaci taśmy wykonany z polilaktydu jest biodegradowalny w kompoście, choć trwały i wytrzymały w normalnych warunkach. Takie tworzywo może zastąpić tradycyjne materiały w różnorodnych zastosowaniach – od lekkich i wytrzymałych neseserów podróżnych, poprzez opakowania i części samochodowe.

Według członków Rady Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, która dokonuje wyboru laureatów na podstawie opinii niezależnych recenzentów i ekspertów (głównie z zagranicy), prace kierowanego przez prof. Gałęskiego zespołu naukowego z Łodzi były inspiracją dla badaczy w laboratoriach całego świata, a Polacy zaczęli przodować w międzynarodowych badaniach nad polimerami.

***

Urodzony w 1945 roku prof. Andrzej Gałęski jest absolwentem Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Łódzkiego. Pracę doktorską w dziedzinie nauk technicznych obronił na Wydziale Chemii Politechniki Łódzkiej, tam również uzyskał habilitację. Odbył staż podoktorski na Uniwersytecie Case Western Reserve w Cleveland. Tytuł profesora nauk chemicznych otrzymał w 1993 r. Przez 2,5 roku pracował w Massachusetts Institute of Technology. Jako profesor wizytujący pracował również na prestiżowej francuskiej politechnice École Nationale Supérieure d`Arts et Métiers w Paryżu oraz w Institute of Technology and Rheology of Polymers, CNR w Neapolu i Pizie we Włoszech. Obecnie kieruje grupą badawczą w Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN w Łodzi. Wcześniej był kierownikiem Zakładu Fizyki Polimerów.

Ma na swoim koncie wiele wyróżnień i nagród. W 2010 r. otrzymał medal i prestiżową nagrodę „The Paul J. Flory Polymer Research Prize” przyznawaną przez Komitet Naukowy World Forum on Advanced Materials za oryginalny wszechstronny wkład w naukę o polimerach. Opublikował około 200 artykułów naukowych w prestiżowych czasopismach, takich jak „Nature”, „Science”, „Macromolecules”, „Progress in Polymer Science”, „Polymer” i in. Były one cytowane około 6 tys. razy. (PAP)

kol/ zan/