Nauka dla Społeczeństwa

29.03.2024
PL EN
30.10.2018 aktualizacja 30.10.2018

Prof. Andrzej Dziembowski laureatem Nagrody FNP

Prof. Andrzej Dziembowski. Fot. Magdalena Wiśniewska-Krasińska Fundacja na rzecz Nauki Polskiej Prof. Andrzej Dziembowski. Fot. Magdalena Wiśniewska-Krasińska Fundacja na rzecz Nauki Polskiej

Biolog molekularny i genetyk prof. Andrzej Dziembowski z Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN w Warszawie molekularny otrzymał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2018. Jego badania pozwoliły wypracować nowe podejście terapeutyczne w leczeniu szpiczaka mnogiego.

Nagroda została przyznana w obszarze nauk o życiu i o Ziemi za wyjaśnienie funkcji kluczowych enzymów degradujących RNA, których zaburzenia prowadzą do stanów patologicznych.

Cząsteczki mRNA stanowią matrycę do produkcji białek w komórkach. Stanowią one kopię "przepisu" na białko, którego główna receptura jest zapisana w DNA. Poszczególne białka powstają dopóty, dopóki kodujące je cząsteczki mRNA są aktywne w cytoplazmie. Potem owa "kartka z przepisem" rozpada się, czyli ulega degradacji. Stabilność cząsteczek mRNA i ich stężenie w cytoplazmie są ściśle regulowane.

Enzymy degradujące RNA odgrywają kluczową rolę w regulacji ekspresji genów. Jeśli pojawiają się mutacje negatywnie wpływające na funkcje tych enzymów, RNA nie jest prawidłowo rozkładane, a białka produkowane są przez komórkę w wadliwy sposób lub w nienaturalnych ilościach. To może powodować powstawanie nowotworów, jak w przypadku wspomnianego wcześniej zespołu Perlmana, objawiającego się gigantyzmem płodu i przerostem narządów prowadzącym do śmierci dziecka. Aby w przyszłości leczyć podobne choroby naukowcy muszą dogłębnie poznać metabolizm RNA.

W opinii członków Rady Fundacji, która dokonuje wyboru laureatów na podstawie opinii niezależnych recenzentów i ekspertów (głównie z zagranicy), odkrycia prof. Andrzeja Dziembowskiego dotyczące degradacji RNA w komórce, są przełomowe. Badacz zidentyfikował mutacje w jednej z podjednostek egzosomu prowadzące do powstawania szpiczaka mnogiego - nowotworu szpiku kostnego. Odkrył też funkcję innego enzymu degradującego RNA (DIS3L2), którego mutacje prowadzą do zespołu Perlmana, czyli zespołu wad wrodzonych związanych z nadmiernym prenatalnym wzrostem.

Według ekspertów FNP oceniających dorobek biologa, kiedy prof. Dziembowski zaczynał swoje badania, wiedza o enzymach degradujących RNA nie była zbyt duża. Laureat tegorocznej nagrody FNP opisał funkcję wielu takich enzymów, stając się światowym autorytetem w tej dziedzinie.

Od prac z wykorzystaniem drożdży prof. Dziembowski przeszedł do badań nad modelami zwierzęcymi i ludzkimi. Organizmy wyższe wypracowały wiele ścieżek, czyli procesów prowadzących do degradacji RNA. Laureat Nagrody FNP opracował autorskie metody szukania nieznanych czynników uczestniczących w tych procesach oraz identyfikowania genów związanych z metabolizmem RNA.

W ostatnich latach zainteresowania badawcze prof. Dziembowskiego poszerzyły się o inne aspekty metabolizmu RNA. Niedawno jego zespół opublikował wyniki badań pokazujące nieznany dotąd sposób blokowania namnażania się sekwencji powtórzeniowych, LINE-1, w ludzkim DNA. Sekwencje te stanowią aż 17 proc. ludzkiego DNA i powielają się wykorzystując RNA jako nośnik. Nowo opisana ścieżka zapewnia stabilność naszego genomu.

***

Prof. Andrzej Dziembowski uzyskał stopień doktora na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie wciąż prowadzi zajęcia ze studentami. Kieruje niezależnym laboratorium w Instytucie Biochemii i Biofizyki PAN w Warszawie. Przez kilka lat pracował w Centrum Genetyki Molekularnej CNRS w Gif-sur-Yvette. Oprócz stypendiów i grantów krajowych zdobył prestiżowy grant Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC) dla badaczy rozpoczynających obiecujący projekt naukowy oraz granty 6. i 7. Programu Ramowego UE. Za swoje prace otrzymał dwie Nagrody Premiera, Nagrodę Narodowego Centrum Nauki oraz Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.

Publikował artykuły naukowe w prestiżowych czasopismach z zakresu biologii molekularnej: “Nature”, “Cell”, “Nature Structural and Molecular Biology”, “Nature Communications”, “Genes and Development”, “Molecular Cell”, “EMBO Journal” czy “EMBO Reports”. Jest współautorem wielu artykułów przeglądowych w recenzowanych czasopismach międzynarodowych i rozdziałów w specjalistycznych książkach. Sam również pełni funkcje recenzenta.

PAP – Nauka w Polsce, Karolina Duszczyk

kol/ zan/

Przed dodaniem komentarza prosimy o zapoznanie z Regulaminem forum serwisu Nauka w Polsce.

Copyright © Fundacja PAP 2024