Nowy Ian Stewart - tym razem o geniuszach matematyki

Ian Stewart to światowej sławy matematyk i popularyzator matematyki. Jest emerytowanym profesorem Uniwersytetu w Warwick. W jego książkach zawsze można liczyć na świeże podejście do królowej nauk. A tym razem w książce "Krótka historia wielkich umysłów. Genialni matematycy i ich arcydzieła" badacz przedstawia sylwetki największych w historii świata tuzów matematyki.

Można się spierać o kryteria doboru bohaterów, ale na pewno są to postaci nietuzinkowe. Stewart stawia na różnorodność. Dobiera postaci tak, by poruszane przez nie problemy matematyczne obejmowały różne obszary tej dziedziny nauki. Stewart nie poprzestaje na anegdotkach z życia naukowców, ale stara się spopularyzować ciekawe zagadnienia matematyczne, które w swoich badaniach ci geniusze poruszali.

Stewart dba o demograficzną różnorodność swoich bohaterów. Dlatego jest tu i Archimedes (Grecja), i Liu Hui (Chiny), i Augusta Ada King, hrabina Lovelace (Wielka Brytania) i Zofia Kowalewska (z pochodzenia Rosjanka), i Srinivasa Ramanujan (Indie). Trochę szkoda, że żaden z 25 rozdziałów nie jest poświęcony polskiemu matematykowi.

Na polskie tropy napotykamy w rozdziale o Benoit Mandelbrocie. Ten sławny matematyk - pochodzący z rodziny litewskich Żydów - urodził się w Warszawie w 1924 r. i pierwsze 12 lat swojego życia spędził w Polsce.

Mandelbort uznawany jest za ojca fraktali. A co to jest? Stewart tłumaczy, że fraktal ma szczególną strukturę w każdej skali powiększenia. Często jest to nawet praktycznie taka sama struktura, niezależnie od tego, w jak wielkim zbliżeniu obiekt oglądamy. "O takim kształcie mówimy, że jest samopodobny. We fraktalnym modelu paproci każdy listek składa się z mniejszych listków, które z kolei składają się z mniejszych listków i ten proces `nigdy się nie kończy`" - pisze Stewart.

I tu nie mogę się powstrzymać przed sucharem: Co oznacza B. w imieniu i nazwisku "Benoit B. Mandelbrot"? To skrót od "Benoit B. Mandelbrot".

Stewart pisze, że w prehistorii fraktali odegrała rolę "niewielka grupa matematyków polskich, których większość spotykała się w Kawiarni Szkockiej w Lwowie", a także Wacław Sierpiński z Uniwersytetu Warszawskiego. Sierpiński był pomysłodawcą sławnego dziurawego trójkąta (Mandelbrot ironicznie nazywał ten obiekt uszczelką).

Aby uzyskać Trójkąt Sierpińskiego, dzieli się trójkąt równoboczny na cztery jednakowej wielkości trójkąty, a jeden z nich usuwa. W każdym pozostałych trójkątów wykonuje się od nowa to samo zadanie. I tak w nieskończoność.

Madelbrot - cytowany przez Iana Stewarta - pisał: "Mój wuj w wieku około 20 lat wyjechał do Francji jako uchodźca gnany ideologią, która nie była ani polityczna, ani ekonomiczna, lecz czysto intelektualna. Odrzucała go bowiem wojowniczo-abstrakcyjna "polska matematyka", budowana wówczas przez Sierpińskiego (1882-1969). A czyja praca stała się obiecującym terenem łowieckim, kiedy wiele lat później poszukiwałem narzędzi do zbudowania geometrii fraktalnej? Sierpińskiego! Co za ironia losu".

O pracy polskich kryptologów wspomina też Stewart w rozdziale o Alanie Turingu i jego pracy nad złamaniem szyfrowania Enigmy. Nie podaje jednak imion ani nazwisk tych Polaków. Uzupełnijmy więc ten drobny niedostatek przypominając, że byli to Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski.

"Krótka historia wielkich umysłów. Genialni matematycy i ich arcydzieła", której autorem jest Ian Stewart, ukazała się nakładem wydawnictwa Prószyński i S-ka.

Ludwika Tomala