Dziwne orbity dysków protoplanetarnych w układach typu „Tatooine”
Dwa przykłady dysków protoplanetarnych wokół gwiazd podwójnych. Po lewej: system HD 98800 B. Po prawej: system AK Sco. Źródło: ALMA (ESO/NAOJ/NRAO), I. Czekala i G. Kennedy; NRAO/AUI/NSF, S. Dagnello.
Astronomowie używający sieci radioteleskopów ALMA odkryli nietypowe geometrie orbitalne dysków protoplanetarnych wokół gwiazd podwójnych, czyli podobnych do fikcyjnego układu z planetą Tatooine z serii „Gwiezdne Wojny”. O odkryciu poinformowało amerykańskie National Radio Astronomy Observatory (NRAO).
W ostatnich trzech dekadach odkryto tysiące planet pozasłonecznych. Niektóre z nich w układach gwiazd podwójnych, czyli takich, w których planety mają na niebie dwa słońca, niczym fikcyjna planeta z filmów „Gwiezdne Wojny”, rodzinny dom Luke’a Skywalkera.
Wiadomo, że planety powstają w dyskach protoplanetarnych – obszarach gazu i pyłu wokół młodej gwiazdy. Większość dysków, jakie do tej pory zbadano, występuje w systemach z jedną gwiazdą.
Naukowcy przeanalizowali dane z sieci radioteleskopów ALMA dotyczące 19 dysków protoplanetanych w układach podwójnych gwiazd. Ku swojemu zaskoczeniu badacze odkryli, że stopień zgodności, w jakim orbity gwiazd podwójnych i ich dyski są do siebie ustawione, bardzo mocno zależy od okresu orbitalnego gwiazd. Im krótszy okres orbitalny układu podwójnego, tym większa szansa, że dysk będzie ustawiony zgodnie z orbitami gwiazd. Z kolei gwiazdy podwójne o okresach dłuższych niż miesiąc zazwyczaj mają dyski ustawione inaczej (nie współosiowo).
Dodatkowo naukowcy porównali obserwacje z ALMA z innym zestawem danych: kilkunastoma planetami w układach podwójnych odkrytymi przez pracujący w kosmosie teleskop Keplera. Ian Czekala, astronom z University of California w Berkeley (USA), tłumaczy, iż widać wyraźne nakładanie się małych dysków wokół zwartych układów podwójnych oraz planet wokół gwiazd podwójnych znanych z misji Kepler. Przy czym ze względu na długość trwania podstawowej fazy misji Kepler, naukowcy mogli odkryć jedynie planety w układach podwójnych z okresami obiegu gwiazd do 40 dni. Wszystkie orbity planet w tych przypadkach były skierowane zgodnie z orbitami gwiazd.
Zagadką było czy istnieją systemy podwójne, w których orbity planet nie są ustawione zgodnie z orbitami gwiazd, które mogły pozostać niewykryte przez misję Kepler. Dzięki danym z ALMA wiadomo, że raczej nie ma dużej populacji tego rodzaju układów, gdyż dyski wokół ciasnych gwiazd podwójnych zazwyczaj należą do pierwszej kategorii (o ustawieniu zgodnym z orbitami gwiazd).
ALMA, czyli Atacama Large Millimeter/submillimeter Array, to sieć 66 radioteleskopów rozmieszczonych na płaskowyżu Chajnantor w Chile. Jest to globalny projekt prowadzony wspólnie przez Europę, Amerykę Północną i Azję Wschodnią. Europa jest reprezentowana przez Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO), do którego należy Polska.
Więcnej na ten temat: https://public.nrao.edu/news/the-strange-orbits-of-tatooine-planetary-disks/ https://iopscience.iop.org/article/10.3847/1538-4357/ab287b
(PAP)
cza/ agt/
Przed dodaniem komentarza prosimy o zapoznanie z Regulaminem forum serwisu Nauka w Polsce.
