Wzorcowy umysł w starzejącym się mózgu

Elkhonon Goldberg, neuropsycholog kliniczny z New York University School of Medicine w swojej książce podkreśla, że mózg, podobnie jak i reszta ciała człowieka, starzeje się z wiekiem. \"Zarówno masa, jak i objętość mózgu maleją z każdą kolejną dekadą dorosłego życia\" - zaznacza badacz. Jak więc to możliwe, że sowa mądrości wylatuje dopiero po zmierzchu? Dlaczego z mądrością kojarzone są zwykle osoby starsze? Ludzie starsi nie tylko dysponować mogą ekspercką wiedzą, ale też umieją podejmować trafne decyzje, wyciągać właściwe wnioski i mają dobrą intuicję. Autor jest zdania, że kluczową rolę odgrywa tu umiejętność rozpoznawania wzorców.

Goldberg zwraca uwagę, że zwykle z wiekiem u człowieka rozwiązywanie problemów wymaga coraz mniej wysiłku - spada liczba zadań, które wymagają tworzenia nowych konstruktów myślowych. A to dlatego, że coraz bardziej polegamy na rozpoznawaniu wzorców pewnych sytuacji i bazujemy na rozwiązaniach, które wypracowaliśmy już wcześniej. Badacz, powołując się na prace innych naukowców, zaznacza, że rozpoznawanie takich wzorców jest najpotężniejszym mechanizmem skutecznego poznania.

Typowy wzorzec - zdaniem autora - zawiera nie tylko informacje na temat obiektów i zjawisk, których już się doświadczyło, ale i dotyczące tych, które można dopiero napotkać w przyszłości. Wzorzec pozwala na wychwycenie wspólnych cech danych obiektów. Dzięki temu, nawet jeśli nigdy wcześniej nie widzieliśmy psa danej rasy, potrafimy stwierdzić, że to co widzimy jest psem. Wzorce mogą dotyczyć bardzo różnych sfer - zarówno obiektów, zdarzeń społecznych czy ustnych wypowiedzi.

Neuropsycholog uważa, że mechanizmy umożliwiając rozpoznawanie wzorców, zapewniają mózgowi swoistą ochronę i są w stanie oprzeć się wpływowi starzenia się mózgu - sprawiają np., że skutki chorób otępiennych mózgu nie są tak dolegliwe.

Badacz przypomina jedno z doświadczeń, w którym zastosowano technikę obrazowania pracy mózgu (PET). Sprawdzano, jak zmienia się intensywność pracy mózgu osoby, która zdobywa biegłość w wykonywaniu jakiejś czynności. Badani grali w grę Tetris. Okazało się, że kiedy zdobyli już w tym wprawę, ich mózg potrzebował mniej glukozy, aby grać w grę. Wzorce, które wytworzyć się mogły w trakcie wykonywania zadania, sprawiały, że badanemu nie potrzeba było tyle wysiłku, żeby czynność wykonywać. Zamiast wymyślać nowe rozwiązania, gracz korzystał ze schematów już wypracowanych.

Goldberg opisuje, że właściwością, która umożliwia istnienie wzorców, jest wyłanianie się w mózgu tzw. atraktorów. Atraktor jest siecią wzajemnie powiązanych neuronów. Połączenie między nimi są tak silne, że aktywacja pewnego niewielkiego obszaru tej sieci wystarcza, by aktywny stał się cały wzorzec. Ukształtowanie się w mózgu dużej liczby takich atraktorów, które pomogą nam radzić sobie w różnych sytuacjach, wymaga jednak czasu.

Im jednak więcej takich atraktorów, a więc wzorców i im bardziej są one ogólne, tym łatwiej nam podejmować decyzje. Poza tym we wzorcach informacja jest w pewien sposób powielana, więc nawet jeśli część komórek nerwowych składających się na wzorzec obumrze, wzorzec ciągle funkcjonuje. Dzięki temu mózg starzejąc się może dłużej pozostawać sprawny.

Według autora warto wzmacniać te wzorce, poprzez odpowiednie ćwiczenia. Autor - wspólnie z innymi naukowcami - opracował komputerowy zestaw ćwiczeń dla osób starszych. To trening zarówno dla pamięci, uwagi, języka, wnioskowania czy rozwiązywania problemów. Takie ćwiczenia dla mózgu są tak ważne, jak gimnastyka dla \"ciała\".

Elkhonon Goldberg \"Jak umysł rośnie w siłę gdy mózg się starzeje\", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2014 r.

PAP - Nauka w Polsce, Ludwika Tomala

lt/ ula/