Polskie Towarzystwo Astronomiczne poparło udział Polski w projekcie CTA

Nasz kraj ma szansę być jednym z kluczowych udziałowców tego przedsięwzięcia – podało w swoim komunikacie PTA.

Uchwała, którą podjęło Polskie Towarzystwo Astronomiczne (PTA), ma następującą treść: „Polskie Towarzystwo Astronomiczne, obradujące na XXXVII Zjeździe w Poznaniu w dniach 7-10.09.2015, zdecydowanie popiera zaangażowanie Polski w budowę obserwatorium CTA jako najważniejszego przedsięwzięcia naukowego i aparaturowego polskiej astronomii wysokich energii”.

Projekt Cherenkov Telescope Array (CTA) ma na celu budowę największej na świecie sieci teleskopów do obserwacji promieniowania gamma. Nowa sieć instrumentów ma mieć około dziesięć razy większą czułość niż dotychczas dostępne na świecie tego typu teleskopy oraz poszerzyć zakres energii promieniowania gamma dostępny obserwacjom.

Wysokoenergetyczne promieniowanie gamma nie dociera bezpośrednio do powierzchni Ziemi, gdyż chroni nas przed nim atmosfera. Ale naukowcy mają sposób na pośrednie obserwacje tego promieniowania z powierzchni naszej planety. Buduje się teleskopy, które obserwują promieniowanie Czerenkowa. Jest ono emitowane, gdy naładowana cząstka porusza się w ośrodku z prędkością większą niż fazowa prędkość światła dla tego ośrodka. Taka sytuacja może zajść, gdy fotony gamma wpadną w atmosferę i spowodują kaskadę cząstek poruszających się z wielkimi prędkościami. Wtedy teleskopy rejestrują błyski światła.

Nasi naukowcy aktywnie działają na polu badań promieniowania gamma pochodzącego z kosmosu. Uczestniczą m.in. w projekcie takim jak H.E.S.S. Polscy naukowcy są także zaangażowani w projekt CTA od jego początkowych etapów. Aktualnie potrzebne są jednak decyzje finansowe w skali kraju, które będą kluczowe dla dalszej roli Polski w tym przedsięwzięciu.

"Opóźnianie decyzji o finansowaniu projektu może doprowadzić do sytuacji, gdy nie będzie już można wprowadzić do planów infrastruktury CTA nowoczesnych rozwiązań przygotowywanych przez Polaków we współpracy ze Szwajcarami. Zamiast tego polski przemysł będzie wtedy dostarczać przykładowo stal na fundamenty, a zamiast sieci polskich małych teleskopów SST-1M wybudowana zostanie sieć włoskich teleskopów ASTRI lub francusko-brytyjskich GCT, z kolei na średnich teleskopach zamiast polskich zwierciadeł zamontowane zostaną zwierciadła włoskie i francuskie. Taka sytuacja również poważnie podważałaby wiarygodność Polski jako partnera międzynarodowego, z którym warto realizować ambitne projekty naukowe" - uważa dr hab. Jacek Niemiec z Instytutu Fizyki Jądrowej PAN.

Polski zespół CTA jest bardzo rozbudowany i obejmuje ponad 70 naukowców i inżynierów z wielu ośrodków naukowych i technicznych. W składzie Polskiego Konsorcjum Projektu CTA znajdują się Uniwersytet Jagielloński w Krakowie (jako koordynator konsorcjum), Akademickie Centrum Komputerowe "CYFRONET" w Krakowie, Akademia Górniczo-Hutnicza im. S. Staszica w Krakowie, Centrum Astronomiczne im. M. Kopernika PAN w Warszawie, Centrum Badań Kosmicznych PAN w Warszawie, Instytut Fizyki Jądrowej im. H. Niewodniczańskiego PAN w Krakowie, Narodowe Centrum Badań Jądrowych, Uniwersytet Białostocki, Uniwersytet Łódzki, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Zielonogórski.

Z kolei międzynarodowe konsorcjum CTA liczy ponad 1200 naukowców i inżynierów z około 200 instytutów badawczych z wielu krajów świata. Przedsięwzięcie to zostało uwzględnione w tzw. „mapach drogowych” kilku istotnych europejskich organizacji naukowo-technicznych. Są to Europejskie Forum Strategiczne Infrastruktur Badawczych (ESFRI), European Astroparticle Physics Network (ASPERA) oraz ASTRONET. Z kolei w polskich planach inwestycyjnych znajduje na Polskiej Mapie Drogowej Infrastruktury Badawczej (PMDIB) przyjętej w ostatnich latach przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Projekt CTA przechodzi już w kolejne fazy realizacji. W połowie 2015 roku wskazano planowane miejsca budowy teleskopów, będą to Paranal w Chile oraz La Palma na Wyspach Kanaryjskich (Hiszpania). Łączny koszt projektu to około 200 milionów euro. Polscy naukowcy liczą na finansowanie na poziomie około 10 proc. tej kwoty, tak aby nasz kraj był istotnym udziałowcem konsorcjum oraz aby do realizacji w fazie budowy wybrano polsko-szwajcarskie rozwiązania dotyczące teleskopów, a nie konkurencyjne brytyjskie, francuskie lub włoskie.

Do chwili obecnej z kilku krajowych grantów wydatkowano około 16 milionów złotych. W naszym kraju powstał m.in. prototypowy teleskop dla obserwatorium CTA z nowatorską w pełni cyfrową kamerą z fotopowielaczami krzemowymi, a także zwierciadła kompozytowe.

Polska witryna internetowa projektu CTA ma adres http://www.obserwatorium-cta.pl

PAP - Nauka w Polsce

cza/ mrt/