Tej zaskakującej obserwacji dokonały oceanograf Susanne Menden-Deuer i doktorantka Elizabeth Harvey, badające oddziaływania pomiędzy fito- a zooplanktonem. Nazwy te obejmują dwie ogromne grupy mikroskopijnych organizmów (odpowiednio roślin, głównie glonów - i zwierząt, np. pierwotniaków, wrotków, maleńkich skorupiaków i larw owadów), które swobodnie unoszą się w wodzie, niesione jej prądami. Są ich takie masy, że mimo nikłych rozmiarów stanowią bardzo ważny element morskiej sieci troficznej. Stanowią pokarm większych zwierząt.

"Już wcześniej stwierdzono, że fitoplankton może kontrolować swój ruch w wodzie tak, by przemieszczać się w stronę światła i składników odżywczych" - przypomina Menden-Deuer. - Nie było jednak wiadomo, że reaguje też na drapieżniki, po prostu od nich uciekając. Nie znamy innej rośliny, która byłaby do tego zdolna".

W swojej pracy badaczki obserwowały oddziaływania pomiędzy drapieżnikiem a ofiarą. Zauważyły, że w obecności zwierząt, które mogłyby go zjeść, glon z gatunku Heterosigma akashiwo dryfuje inaczej, niż gdy jego otoczenie jest bezpieczne. Glony te odsuwają się w wodzie od zwierzęcia, które stanowi dla nich zagrożenie masowo, całymi grupkami.

W serii testów laboratoryjnych Menden-Deuer i Harvey stwierdziły, że fitoplankton odpływa nie tylko w obecności zwierząt, które się nim żywią, ale też w wodzie, w której zagrażające mu organizmy były wcześniej obecne. Kiedy fitoplankton znalazł się w wodzie ze zwierzętami, w których menu nie figuruje, właściwie na nie nie reagował.

"Fitoplankton wyraźnie wyczuwa, czy w pobliżu znajduje się +drapieżnik+. Odpływa nawet od jego chemicznego śladu, zapachu zwierzęcia, które może go zjeść. Najsilniej reaguje na zwierzęta żywiące się planktonem" - opowiada Menden-Deuer.

Badaczki badały reakcję glonów tworząc w akwarium obszar wody o niższym zasoleniu, nie tolerowanym przez mikroskopijne zwierzęta, żywiące się H.akashiwo. Okazało się, że glony bardzo często się tam kierowały.

Menden-Deuer zastanawiała się, w jakim stopniu takie zachowanie glonów wpływa na ich przetrwanie. Wyniki eksperymentów pokazują, że odpływanie jest pod tym względem skuteczne. Jeśli glony nie mają dokąd uciec, zostają zjedzone - praktycznie co do jednego - zaledwie w jeden dzień. Jeśli jednak w ich pobliżu znajdzie się bezpieczna przestrzeń, do której "drapieżnik" nie wpłynie, liczba glonów podwaja się tam w ciągu 48 godzin. "Dla badanego gatunku zdolność do odpłynięcia oznacza być albo nie być" - mówi Menden-Deuer.

Zdaniem badaczki nowe obserwacje pomogą wyjaśnić zjawisko masowych zakwitów fitoplanktonu w wodach przybrzeżnych. Z reguły dochodzi do nich nagle, i nie zawsze dają się wyjaśnić dostępnością składników odżywczych czy warunkami dobrymi dla wzrostu. "Zaobserwowana przez nas ucieczka glonów przed +drapieżnikiem+ to kolejny mechanizm tłumaczący, jak może dochodzić do zakwitów. Przyglądając się pod mikroskopem zachowaniu pojedynczych organizmów można wyjaśnić zjawisko zachodzące na wielką skalę" - zauważa.

Menden-Deuer zastrzega, że to pierwsza taka obserwacja. Na razie nie wiadomo, jak częste jest takie zjawisko w przyrodzie i ile innych gatunków z fitoplanktonu może tak reagować. "Nie byłabym zdziwiona, gdyby inne gatunki miały podobną zdolność. To dla nich bardzo korzystne" - mówi Menden-Deuer. (PAP)

zan/ tot/