Inicjatywa "Nauka do naprawy": ok. 750 postulatów dot. zmian w polskiej nauce

W przeważającej większości propozycje dotyczą finansowania nauki (35 proc. zgłoszeń) oraz ewaluacji (25 proc.), ale także szkolnictwa wyższego, modelu kariery naukowej, kształcenia doktorantów, etyki i dobrych praktyk oraz administracji, jak również współpracy nauki z otoczeniem, edukacji, popularyzacji, Polskiej Akademii Nauk i otwartego dostępu w nauce. Akcja zbierania postulatów została zorganizowana wspólnie przez Polską Akademię Nauk i pismo "Forum Akademickie".

Wiele spośród nadesłanych ankiet dotyczyło zamówień publicznych. "Jak zauważają respondenci, obecne procedury zakupowe są skomplikowane i wymagają wielu formalności, a ponadto są ograniczane długotrwałymi procedurami przetargowymi" - podało "Forum Akademickie" (FA). Według jednego z respondentów na polskich uczelniach "każde zamówienie generuje stos formularzy, przechodzi skomplikowany i wieloosobowy proces decyzyjny, żeby na końcu można było wyjątkowo kupić z wolnej ręki lub przeprowadza się długotrwałe przetargi".

Jeśli chodzi o przyjęty w Polsce model kariery naukowej, pojawił się postulat, aby wprowadzić zunifikowany w skali kraju system "zatrudniania pracowników naukowych, który zakładałby odpowiednie ramy czasowe, definiował wymagania, a przy tym zawierał system szkoleń, przygotowujących nowych naukowców do samodzielnej pracy". "Mieliby oni jasno określoną rolę na uczelni, posiadaliby autonomię, a z drugiej strony – byłyby wobec nich jasno określone kryteria, które muszą spełniać, żeby zostać na uczelni i dalej się rozwijać w kierunku profesorów uczelni (Associate Professor)" - napisała uczestniczka akcji, cytowana przez "FA".

Wśród postulatów powrócił pomysł likwidacji habilitacji i profesur, co mogłoby - zdaniem osoby zgłaszającej postulat - przynieść konkretne oszczędności: "(...) wygospodarowane w ten sposób środki finansowe można przeznaczyć na zwiększenie funduszy dostępnych w Narodowym Centrum Nauki. Taki krok mógłby przyczynić się do bardziej efektywnego wspierania badań naukowych i projektów innowacyjnych, co z kolei powinno zwiększyć atrakcyjność kariery akademickiej w oczach młodych badaczy, widzących obecny system jako przestarzały i ograniczający ich możliwości rozwoju".

Zgłoszono również propozycję ustalenia konkretnych kryteriów oceny osiągnięć naukowych. Autorka postulatu wskazała, że "brak jakichkolwiek kryteriów ilościowych powoduje obecnie duże dysproporcje w zakresie przedstawiania dorobku naukowego nawet w obrębie jednej dziedziny (co z kolei prowadzi do uznaniowego recenzowania dorobku)" - podało "FA". Innym pomysłem jest wprowadzenie systemu doboru niezależnych recenzentów oceniających osiągnięcia osób ubiegających się o awans naukowy. Według jednego z uczestników akcji recenzent "powinien mieć status biegłego i podlegać karze za nierzetelnie i nieobiektywnie wykonane recenzje".

Przedstawiciele środowiska naukowego odnieśli się również do listy czasopism – postulując wprowadzenie mechanizmu "systemowego zgłaszania przez każdego badacza lub grupę badaczy tytułów do wprowadzenia w trakcie aktualizacji wykazu".

Zwracano uwagę także na niedofinansowanie uczelni i szukano sposobów na rozwiązanie tego problemu. "Uczelnie nie starają się przyciągać środków od swoich absolwentów czy też z szerokiego otoczenia biznesowego, pomimo ich niedofinansowania. To też sprawia, że oderwane są od oczekiwań tych interesariuszy. W Stanach Zjednoczonych uczelnie dbają o swoich studentów, a następnie absolwentów, również dlatego, że mają w tym interes finansowy – chcą przyciągać darowizny" - napisał jeden z uczestników ankiety, cytowany przez "FA".

W wybranych ankietach pojawiły się m.in. postulaty: utworzenia niezależnego od uczelni organu zajmującego się rozstrzyganiem problemów mobbingowych i dyscyplinarnych; nadania priorytetu dydaktyce w ramach procedur ewaluacyjnych; wprowadzenia pięcioletnich staży dla wybitnych naukowców na stworzenie przez nich zespołów w małych ośrodkach; uruchomienia nowych rodzajów konkursów NCN dla naukowców z dłuższym stażem (powyżej 10 lat od doktoratu).

Przygotowywany jest raport podsumowujący akcję, który zostanie przedstawiony kierownictwu resortu nauki. 15 lutego odbędzie się transmitowana online debata, w której wezmą udział: minister nauki i szkolnictwa wyższego Dariusz Wieczorek, przewodnicząca Konferencji Rektorów Uniwersytetów Polskich i rektorka Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu prof. Bogumiła Kaniewska, dyrektor Narodowego Centrum Nauki prof. Krzysztof Jóźwiak oraz prezes Polskiej Akademii Nauk prof. Marek Konarzewski.

"(...) poprosiliśmy do współpracy grono ekspertów z różnych instytucji naukowych. Przyjrzeli się tym propozycjom, uporządkowali je i wskazali, które kwestie były poruszane najczęściej, które szczególnie warto włączyć do dyskusji, co z tej bogatej palety pomysłów można zrobić bez ingerencji w prawo, a co wymaga zmian ustawowych" – tłumaczy Piotr Kieraciński, redaktor naczelny „FA”, który - obok prof. Dariusza Jemielniaka, wiceprezesa PAN - będzie współprowadzącym debatę.(PAP)

Nauka w Polsce, Magdalena Barcz

bar/ zan/