W Chile powstanie wielka sieć teleskopów do obserwacji promieniowania gamma

Cherenkov Telescope Array to wielki ogólnoświatowy projekt, w który zaangażowanych jest ponad 1400 naukowców i inżynierów z ponad 200 instytutów badawczych z krajów (również z Polski) na pięciu kontynentach. Celem projektu jest zbudowanie sieci teleskopów do obserwacji promieniowania gamma. Obserwatoria mają powstać w dwóch miejscach, na półkuli północnej i południowej, aby zmaksymalizować pokrycie nieba. Północne obserwatorium CTA będzie zbudowane na wyspie La Palma (Wyspy Kanaryjskie, Hiszpania), natomiast dzięki najnowszej umowie, południowe obserwatorium CTA zostanie zlokalizowane obok Obserwatorium Paranal w Chile na terenie należącym do Europejskiego Obserwatorium Południowego (ESO).

Promieniowanie gamma to wysokoenergetyczne promieniowanie elektromagnetyczne, które jest emitowane przez najgorętsze i najbardziej ekstremalne obiekty we Wszechświecie, jak np. okolice supermasywnych czarnych dziur, czy supernowe. Ziemska atmosfera blokuje dotarcie promieniowania gamma do powierzchni, więc jego bezpośrednie obserwacje są możliwe jedynie z przestrzeni kosmicznej. Jednak naukowcy mają sposób na prowadzenie badań nad promieniowaniem gamma przy pomocy teleskopów naziemnych. Teleskopy obserwują błyski niebieskiego światła, tzw. promieniowania Czerenkowa, które w powstaje w efekcie oddziaływania promieniowania gamma z ziemską atmosferą. Analizując promieniowanie Czerenkowa można prześledzić skąd przybyło promieniowanie gamma, które je wywołało.

Południowe Obserwatorium CTA będzie zlokalizowane 11 km od Obserwatorium Paranal i 16 km od miejsca budowy przyszłego Ekstremalnie Wielkiego Teleskopu (ELT). Dzięki temu będzie mogło korzystać zarówno z tych samych idealnych dla astronomii warunków klimatycznych, jak i z infrastruktury Europejskiego Obserwatorium Południowego (ESO) znajdującej się na tym obszarze, a także z doświadczenia ESO w prowadzeniu wielkich projektów astronomicznych w odległych rejonach pustyni Atakama w Chile.

Dzięki badaniom naukowcy będą mogli zgłębiać m.in. takie zagadnienia, jak relatywistyczne cząstki kosmiczne, próbkowanie najbliższych okolic czarnych dziur, wielkoskalowe kosmiczne pustki, czy poszukiwania ciemnej materii. Obserwacje mogą nawet doprowadzić do nowej fizyki, badając naturę materii poza modelem standardowym.

Podpisanie umowy pomiędzy ESO, a Cherenkov Telescope Array Observatory (CTAO) nastąpiło 19 grudnia w Santiago w Chile, w biurach Europejskiego Obserwatorium Południowego. Dodatkowo podpisano porozumienie pomiędzy ESO, a rządem Chile, a dwa dni wcześniej porozumienie pomiędzy Chilijską Narodową Komisją Nauki i Technologii (CONICYT), a CTAO.

Polska ma podwójny związek ze sprawą. Po pierwsze jest krajem członkowskim Europejskiego Obserwatorium Południowego (ESO), a po drugie, instytuty naukowo-badawcze z naszego kraju są zaangażowane w projekt CTA, aczkolwiek sam kraj nie jest jak na razie udziałowcem podmiotu prawnego (CTAO gGmbH) stojącego za Obserwatorium CTA.

W szczególności w Polsce powstał prototyp małego teleskopu Czerenkowa (SST-1M), opracowano technologię do wykonania zwierciadeł do średniego teleskopu MST, przygotowywany jest kompleksowy system informatyczny o nazwie CTA Science Gateway, polscy naukowcy brali też udział w opracowaniu programu naukowego CTA. Ogólnie w ramach Konsorcjum CTA zaangażowanych jest 13 instytucji z Polski. (PAP)

cza/ ekr/