Neandertalczycy byli bliskimi kuzynami ludźmi, którzy pojawili się w Europie ok. 250 tys. lat temu. Przez długi czas żyli po sąsiedzku z naszymi bezpośrednimi przodkami. Około 28 tys. lat temu wymarli, m.in. wskutek zmian klimatu i ochłodzenia.

Publikujący w "Proceedings of the Royal Society B" naukowcy sprawdzali teraz tezę, zgodnie z którą przodek neandertalczyków wyruszył z Afryki i musiał się przystosować do życia w nowych warunkach. Trafił na północ, gdzie noce były dłuższe, a dni sporo ciemniejsze niż te, do których był przystosowany dotychczas. Wskutek trwałej zmiany otoczenia z czasem doszło u niego do ewolucyjnej zmiany, polegającej na powiększeniu się gałek ocznych. Jednocześnie zaszła druga zmiana, pozwalająca wykorzystać nowy nabytek. Powiększenie się oczu oznaczało bowiem rozwój ich "zaplecza", czyli mózgowego ośrodka wzroku.

Dokładnie w tym samym czasie nasi przodkowie, ludzie współcześni, nie potrzebowali podobnej adaptacji, gdyż pozostawali w Afryce i korzystali z jej dobrodziejstw, m.in. życia w pełnym słońcu. Intensywnie przebiegała u nich za to ewolucja płatów czołowych, w których znajdują się ośrodki związane ze świadomością, myśleniem, wyższymi czynnościami nerwowymi i mową. I dopiero z takim nabytkiem nasi przodkowie ruszyli w nowe strony.

Aby sprawdzić, czy taki scenariusz mógł się faktycznie zdarzyć, Eiluned Pearce z Oxford University porównywała czaszki 32 Homo sapiens i 13 neandertalczyków. Potwierdziła, że czaszki tych drugich mają wyraźnie większe oczodoły (średnio o 6 mm średnicy w pionie). Choć to na pozór niewiele, jej zdaniem wystarczyło, by przetwarzanie informacji wzrokowej u neandertalczyków wymagało zaangażowania stosunkowo dużych fragmentów mózgu.

"Ponieważ neandertalczycy ewoluowali na dużych szerokościach geograficznych, większa część ich mózgów mogła zostać poświęcona na rzecz kontroli wzroku i ciała, przez co mniej mózgu zostało dostępne dla innych funkcji, takich jak relacje społeczne" - zaznaczyła Pearce w rozmowie z BBC.

Taki pogląd potwierdza jej współpracownik, prof. Chris Stringer z Muzeum Historii Naturalnej w Londynie. "Wnioskujemy, że u neandertalczyków stosunkowo mniejsza część mózgu została przeznaczona na obsługę procesów poznawczymi. Mogło ich to ograniczać, np. wpływać na ich zdolność do trzymania się w dużych grupach. Gdy żyjesz w większej grupie, potrzebujesz większego mózgu, żeby +przetwarzać+ dane dotyczące wszystkich nadliczbowych relacji z innymi" - tłumaczy.

Poświęcenie dużej części "mocy obliczeniowych" mózgu neandertalczyków mogło się też odbić na ich wynalazczości, a zatem i zdolności przystosowania do chłodu. Naukowcy twierdzą od dawna, że to właśnie ochłodzenie było jedną z przyczyn zagłady tego gatunku. Tę tezę potwierdzają badania stanowisk pozostałych po Homo sapiens, żyjących po sąsiedzku z neandertalczykami. Ludzie wytwarzali igły potrzebne do szycia szczelnych okryć ze skór. Pozwalało im to przetrwać chłody lepiej, niż neandertalczykom, którzy - jak się uważa - ubrań nie szyli, tylko owijali się w zwierzęce skóry.

Zdaniem prof. Stringera wszystkie te czynniki razem wzięte mogły dać naszemu gatunkowi przewagę nad kuzynami. "Nawet jeśli Homo sapiens mieli choćby minimalnie większą zdolność do szybkiego reagowania, potrafili przekazywać informacje i polegali na innych członkach grupy - wszystko to razem dało im przewagę nad neandertalczykami i mogło zaważyć na zdolności do przetrwania" - mówi. (PAP)

zan/ agt/