15 lat Bardzo Dużego Teleskopu (VLT)

Pierwszy z głównych teleskopów wchodzących w skład VLT uzyskał tzw. pierwsze światło w dniu 25 maja 1998 r. Później uruchomiono kolejne teleskopy i obecnie VLT składa się czterech teleskopów o średnicach zwierciadeł po 8,2 metra oraz czterech mniejszych o wymiarach po 1,8 metra.

Teleskopy wchodzące w skład VLT mogą pracować osobno, ale mogą też zostać uruchomione w trybie wspólnych obserwacji interferometrycznych, tworząc wtedy instrument o nazwie VLTI (VLT Intereferometer). Jest to możliwe dzięki podziemnym korytarzom ze skomplikowanym systemem zwierciadeł. Droga pokonywana przez światło od każdego z teleskopów musi być kontrolowana z dokładnością do 1/1000 mm na 100 metrów korytarza. Ponadto, małe teleskopy można przemieszczać na różne pozycje, aby uzyskać najlepsza potrzebną do danych obserwacji konfigurację interferometru.

Bardzo Duży Teleskop jest flagowym instrumentem europejskiej astronomii i jednym z najbardziej zaawansowanych teleskopów optycznych na powierzchni Ziemi. Nie znajduje się jednak w Europie, a na terenie Chile, w Obserwatorium ESO Paranal, zbudowanym na pustyni Atakama, na wysokości 2600 metrów n.p.m. Miejsce zostało wybrane ze względu na panujące tam idealne warunki do prowadzenia obserwacji astronomicznych: bezchmurne niebo przez prawie cały rok, bardzo suchy klimat, położenie wysoko nad poziomem morza oraz brak cywilizacji wokół, oznaczający naturalne ciemne niebo bez zanieczyszczeń świetlnych od miast i wsi.

Z okazji rocznicy VLT do opublikowania wybrano zdjęcie obłoku gazu i pyłu, w którym rodzą się nowe gwiazdy. Obiekt o nazwie IC 2944, który jest mgławicą emisyjną odległą o 6500 lat świetlnych, prezentuje się na fotografii jako duży obszar świecący na różowo. Na jasnym tle widać ciemne kłaczki nieprzezroczystego pyłu. Są to obłoki zwane globulami Boka, od holendersko-amerykańskiego astronoma Barta Boka, który jako pierwszy zwrócił na nie uwagę w latach 40. ubiegłego wieku, sugerując, że są to możliwe miejsca narodzin gwiazd. Globule widoczne na fotografii zostały odkryte w 1950 roku przez angielskiego astronoma Davida Thackeraya.

ESO opublikowało też zestaw najciekawszych zdjęć uzyskanych za pomocą teleskopu VLT, po jednym na każdy rok działalności instrumentu. Zostały pokazane jak zbiorcza mozaika oraz film prezentujący osobno każdą z fotografii. Wśród zdjęć jest m.in. pierwsza w historii bezpośrednia fotografia planety pozasłonecznej.

VLT jest jednym z najefektywniejszych instrumentów badawczych astronomii. W ubiegłym roku na podstawie danych z VLT i VLTI opublikowano ponad 600 recenzowanych publikacji naukowych.

Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO) jest międzyrządową organizacją, której celem są badania kosmosu z powierzchni Ziemi. Posiada wielkie obserwatoria w Ameryce Południowej. Do ESO należy kilkanaście krajów, w tym główne kraje Unii Europejskiej. Polska na razie nie jest członkiem ESO, ale trwają starania o wstąpienie naszego kraju.

Więcej informacji na temat teleskopu VLT, dokonanych za jego pomocą odkryć, a także rocznicowy film, można znaleźć na stronie internetowej ESO, które polska wersja ma adres: http://www.eso.org/public/poland . (PAP)

cza/ agt/