XIX Piknik Naukowy/Witelon – ceniony w świecie polski znawca optyki

Witelon urodził się w XIII w. w okolicach Legnicy. Był mnichem, prowadził badania w zakresie fizyki, matematyki, filozofii, zbudował podstawy psychologii spostrzegania. Szczególne miejsce wśród jego zainteresowań zajmowała optyka. Objaśnił i opisał budowę oka ludzkiego i zagadnienia związane z widzeniem. Wyjaśnił zjawisko złudzenia optycznego, opisał również właściwości zwierciadeł oraz przechodzenie promieni świetlnych przez ciała przezroczyste.

„O Witelonie mało słyszymy w naszych szkołach. Nie wszyscy dowiadują się, że mieliśmy wielkich uczonych w historii, którzy dawno odkrywali fascynujące zjawiska i byli pierwsi. Witelon napisał 12 grubych ksiąg z zakresu optyki. W nich wyjaśnił m.in. że światło rozchodzi się prostoliniowo. Uczynił to przed Kartezjuszem, przed Newtonem. To odkrycie ma współcześnie zastosowanie wszędzie tam, gdzie są lasery, we wszystkich przyrządach optycznych, jak aparaty cyfrowe, zwierciadła, soczewki – mówił dr Andrzej Karbowski z Zakładu Dydaktyki Fizyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Podczas Pikniku Naukowego można było zobaczyć m.in. replikę przyrządu Witelona (fot.1,2). Popularyzator z UMK tłumaczył, jakie doświadczenia wykonywał na owej tarczy 700 lat temu śląski uczony. Witelon jako źródła światła używał świecy, obserwował, jak przechodzi ono przez okienko, a następnie rozszerza się w lewo i w prawo.

„Prof. Andrzej Bielski z UMK przetłumaczył z łaciny dzieła Witeona, dzięki temu możemy zbudować replikę tego przyrządu i rozpowszechniać wiedzę o naszym wielkim uczonym. Warto pamiętać, że jego portret znajduje się na uniwersytecie w Padwie, w czasach, kiedy żył, był bardzo szanowany w Europie” - mówił gościom pikniku dr Karbowski. Z XIII-wiecznym polskim uczonym liczyli się współcześni mu naukowcy, a także Leonardo da Vinci, Mikołaj Kopernik czy Johannes Kepler.

Dydaktycy z UMK prezentowali w Warszawie obwoźną wystawę FIAT LUX – od przyrządu Witelona do tomografu optycznego. Tomograf powstał w Instytucie Fizyki UMK jako przyrząd do nieinwazyjnego badania oka. Demonstrowano też pryzmat wodny Goethego, który to poeta niekoniecznie jest znany jako pasjonat optyki i przyrodnik. Goethe zauważył, że światło odbite od specjalnej tarczy po przejściu przez pryzmat wodny rozszczepia się na różne kolory (fot. 3,4).

„Popularyzujemy też spektroskopię, nazywając ją nauką o duchach. Jest to gra słów, tak naprawdę mówimy o widmach, jakie pojawiają się, gdy rozszczepiamy światło białe, będące - jak wiadomo - mieszaniną wielu kolorów” - wyliczał dr Karbowski.

Zgromadzona przy stoisku UMK publiczność mogła też obserwować widmo helu umieszczonego w rurce. Można było dowiedzieć się, że helu jest bardzo dużo na Słońcu i astronomowie często obserwują takie widma. Dzieci bawiły się różnymi rodzajami zwierciadeł, szczególną popularnością cieszyło się zwierciadło wklęsłe, w którym powstaje obraz odwrócony. Na interaktywną wystawę składały się także znacząco powiększające obraz plansze z obrazami powodującymi złudzenia optyczne.

„Zjawiska optyczne były fascynujące w każdych czasach. Również w czasach Picassa, któremu wiedza na temat kolorów pomagała tworzyć piękne dzieła. My dziś potrafimy tworzyć zdjęcia trójwymiarowe, które fascynują widzów. To jest właśnie optyka” - wyjaśniał dr Karbowski.

Wystawa obwoźna UMK odwiedziła już 20 polskich muzeów. Uczeni twierdzą, że jej największą zaletą jest możliwość samodzielnego przeprowadzania doświadczeń, eksperymentowania i zadawania pytań. To popularyzacja fizyki i edukacja w jednym – skuteczna i atrakcyjna dla wszystkich osób ciekawych świata, dorosłych i dzieci - przekonują.

PAP – Nauka w Polsce

kol/ mrt/