Rainer Weiss, Barry C. Barish oraz Kip S. Thorne zostali we wtorek laureatami tegorocznej Nagrody Nobla z fizyki. Komitet Noblowski docenił ich decydujący wkład w budowę detektora LIGO i obserwacje fal grawitacyjnych.

Tuż po otrzymaniu informacji o zdobyciu Nobla, w rozmowie agencją Associated Press Barish przyznał, że on i jego koledzy wiedzieli, iż są duże szanse na tę nagrodę. Oczekując na telefon od Komitetu Noblowskiego badacz nastawił sobie nawet budzik, ale telefon zadzwonił cztery minuty wcześniej – o godzinie 2.41 w nocy (w USA).

"Były pewne przewidywania. Ale Szwedzka Akademia jest taka tajemnicza” – powiedział noblista AP. Dodał, że ta decyzja to “wygrana Einsteina; i to bardzo duża”. Albert Einstein już w 1916 r. przewidział jako pierwszy istnienie fal grawitacyjnych, jednak był pewien, że nigdy nie uda się ich zmierzyć. Dzięki pracom Barisha zaobserwowano je po raz pierwszy 14 września 2015 r. Fizyk zaprezentował to odkrycie 11 lutego 2016 r.

Tymczasem niewiele brakowało, by Barish nie został za to doceniony Noblem. Gdy w 2016 r. wśród naukowców typowanych do tej nagrody znalazła się trójka badaczy fal grawitacyjnych nie było wśród nich Barry’ego Clarka Barisha.

Oprócz dwóch tegorocznych laureatów - Rainera Weissa z Massachusetts Institute of Technology (MIT) w Cambridge oraz Kipa Thorne’a z California Institute of Technology (Caltech) w Pasadenie podawano jeszcze Ronalda Drevera (również z Caltech). Wszyscy trzej uważani są za pomysłodawców detektora fal grawitacyjnych LIGO.

Jednak niektóre autorytety w dziedzinie fizyki, w tym wcześniejsi laureaci Nagrody Nobla, uznali za ogromne niedopatrzenie pominięcie Barisha.

"Bez niego nie byłoby odkrycia (fal grawitacyjnych – PAP). To byłaby wyjątkowa niesprawiedliwość" – ocenił wówczas Sheldon Glashow, nagrodzony Noblem w 1979 r. teoretyk fizyki z Boston University. Uczony napisał nawet w tej sprawie do niektórych członków Komitetu Noblowskiego.

Zdaniem Richarda Isaacsona, kierującego programem ds. grawitacji w amerykańskiej Narodowej Fundacji Nauki (National Science Foundation) w latach 1973-2002, Barish, który został głównym badaczem projektu LIGO w 1994 r. (a trzy lata później jego dyrektorem) odziedziczył projekt „nie mający szans”.

Sprawił jednak, że udało się osiągnąć niemożliwe. Wprowadził wiele udoskonaleń projektu: m.in. zdobył fundusze z Narodowej Fundacji Nauki na konstrukcję dwóch interferometrów – jednego w Livingston (Luizjana) i drugiego w Hanford (stan Waszyngton) oraz stworzył sieć współpracy międzynarodowej w ramach projektu LIGO, w której obecnie uczestniczy ponad 1000 naukowców. W 2008 r. poprawiono czułość instalacji aż 10-krotnie.

Barish urodził się 27 stycznia 1936 r. w Omaha (stan Nebraska). Dorastał w południowej Kalifornii i uczęszczał do szkoły średniej w Los Angeles. Studia z fizyki ukończył w 1957 r., a tytuł doktora w dziedzinie fizyki cząstek elementarnych uzyskał pięć lat później na University of California w Berkeley. W 1963 r. dołączył do kadry Caltech, jako członek nowego zespołu zajmującego się eksperymentami z dziedziny fizyki cząstek.

W latach 80. XX w. fizyk zainicjował ambitne międzynarodowe prace nad budową podziemnego detektora mającego poszukiwać m.in. dowodów na istnienie hipotetycznej cząstki określanej jako monopol magnetyczny. Inne ważne eksperymenty - nad określeniem substruktury - nukleonu Barish prowadził w Fermilab (Batavia koło Chicago), amerykańskim ośrodku badań nad fizyką cząstek elementarnych i fizyką wysokich energii. Kierował również projektem mającym doprowadzić do powstania Międzynarodowego Zderzacza Liniowego (ILC).

Jest laureatem licznych prestiżowych nagród, m.in. nagrody Enrico Fermi Prize, która otrzymał w 2016 r. za fundamentalny wkład w stworzenie detektora LIGO oraz nagrody Europejskiego Towarzystwa Fizyki (2017 Giuseppe and Vanna Cocconi Prize) za “wiodący udział w pracach obserwatorium LIGO, które przyczyniły się do detekcji fal grawitacyjnych, co otworzyło nowe okno na Wszechświat”. (PAP)

autor: Joanna Morga

edytor: Agnieszka Tkacz

jjj/ agt/