Nauka dla Społeczeństwa

19.03.2024
PL EN
17.06.2020 aktualizacja 17.06.2020

Urny twarzowe, czyli o wielkiej archeologicznej zagadce

Urny twarzowe, zwane też pomorskimi urnami kanopskimi, to nietypowe zabytki znajdowane w północnej części obecnych terenów Polski. Od dziesiątek lat nie ustaje na ich temat dyskusja. Książka autorstwa dr. Mariana Kwapińskiego "Świadomość mityczna wobec śmierci" to kolejny w głos w tej debacie.

Urny twarzowe to jedna z najbardziej nietypowych kategorii zabytków znajdowanych na obszarze Polski. Naczynia te mają kształt wazy o baniastym brzuścu i smukłej szyi. W górnej partii urn odwzorowywano wizerunek - zapewne zmarłego (widoczne są nawet oczy, uszy czy usta), którego spopielone prochy znajdowały się wewnątrz naczynia. Poniżej widoczne są czasami sceny polowań - na jelenie z udziałem pieszych i jeźdźców. Są też sceny procesji obrzędowych lub pogrzebów. To w tak zdobionych urnach chowano zmarłych w północnej części obecnych terenów Polski w VI - IV w. p.n.e.

I tyle wiadomo on nich (prawie) na pewno. Reszta to mniej lub bardzie przybliżone domysły naukowców różnych specjalności. Dla wielu pokoleń badaczy szczególnie interesujące były i są zdobienia tych naczyń. Doczekały się naprawdę licznych interpretacji. Między innymi z ich przeglądem można zapoznać się w nowej książce dr. Mariana Kwapińskiego, byłego dyrektora Muzeum Archeologicznego w Gdańsku, pt. "Świadomość mityczna wobec śmierci". Ukazała się nakładem wydawnictwa Słowo/Obraz Terytoria i Muzeum Archeologicznego w Gdańsku.

"Książka podejmuje (...) tematykę kulturoznawczą w podwójnym zakresie: po pierwsze dotyczącym artefaktu, wytworu intencjonalnego, po drugie dotyczącym archeologii jako techniki interpretacji artefaktów" - pisze autor we wstępie. Nie jest to jednak prosta lektura. Jej zasadnicza część jest zdominowana przez metodologiczne wywody, które dla laika mogą być niezrozumiałe.

Autor, posiłkując się bogatymi zdobieniami urn pomorskich i przekazami historycznymi, próbuje w końcowej części książki przybliżyć obraz świata, jak to określa "ludu kanop", jego przekonania kosmo- i antropogeniczne, etykę i obyczajowość. Wszystko to jest - w ocenie dr. Kwapińskiego - możliwe dzięki znajomości struktury myślenia mitycznego. "Ów mityczny świat jest naszym wyobrażeniem, a zarazem soczewką kierująca uwagę na sztukę interpretacji. Nabywając biegłości w tej sztuce, można łatwiej identyfikować pokłady myślenia magicznego w dyskursach współczesnej polityki, ekonomii czy obyczajowości. Jest to ważne zadanie archeologii" - przekonuje naukowiec.

Jeśli wywody na temat naczyń okażą się za skomplikowane, czytelnik może sam spróbować dokonać interpretacji ich zdobień, bo w książce zamieszczono kilkadziesiąt doskonałej jakości rycin. W wielu przypadkach znajdują się też rysunki konkretnych wzorów, które otaczają całe naczynia. Głowienie się nad nimi może zająć czytelnikowi wiele letnich wieczorów...

Szymon Zdziebłowski

Zapisz się na newsletter
Copyright © Fundacja PAP 2024