Pierwsze segmenty zwierciadła Ekstremalnie Wielkiego Teleskopu wysłano do Chile

Ekstremalnie Wielki Teleskop (ELT) powstaje na górze Cerro Armazones w Chile. Buduje go Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO), organizacja zrzeszająca kilkanaście krajów europejskich, w tym Polskę. Postęp prac osiągnął ważny etap: ESO otrzymało od przemysłu kilkanaście pierwszych segmentów zwierciadła i wysłało je w podróż do Chile.

Olbrzymie teleskopy nie mają zwierciadeł odlanych z jednej tafli. Zamiast tego składają się z wielu mniejszych sześciokątnych segmentów. W przypadku ELT będzie to 798 segmentów, które razem dadzą zwierciadło o średnicy ponad 39 metrów. To kilkukrotnie więcej niż obecnie działające największe teleskopy optyczne, które mają średnice rzędu 10 metrów.

Łącznie wyprodukowanych będzie o 133 segmenty więcej, aby w przyszłości zapewnić płynną ich wymianę w celu napylenia specjalistycznych warstw, które trzeba co jakiś czas odnawiać, aby zachować dobre parametry zwierciadła.

Produkcją zwierciadeł i elementów do nich zajmuje się kilka europejskich firm. Same zwierciadła zostały odlane przez niemiecką firmę SCHOTT w fabryce w Mainz (Niemcy), następnie dostarczono je do Safran Reosc (Francja) w celu wyszlifowania. I właśnie od Safran Reosc gotowe segmenty, w liczbie 18, trafiły do Europejskiego Obserwatorium Południowego. Natomiast produkcja postępuje i z linii produkcyjnej zszedł już setny segment (1 listopada 2023 r.). Po dokładnym sprawdzeniu ESO otrzyma kolejną partię segmentów zwierciadła.

W ubiegłym tygodniu 18 segmentów opuściło Francję i wyruszyło w podróż na trasie ponad 10 000 km, aby dotrzeć na miejsca konstrukcji Ekstremalnie Wielkiego Teleskopu (ELT) w Chile.

Zwierciadła muszą być wyszlifowane z dokładnością do 10 nanometrów, czyli jednej tysięcznej grubości ludzkiego włosa. Stosuje się do tego specjalną technikę nazywaną zwaną kształtowaniem wiązką jonową. W tym procesie wiązka jonów omiata powierzchnię zwierciadła i usuwa nierówności atom po atomie.

Tempo szlifowania przekroczyło 4 segmenty tygodniowo, a wkrótce ma to być pięć tygodniowo. To bardzo szybko jak na produkcję niezwykle dokładnej optyki.

Oprócz firm zajmujących się zwierciadłami, w prace zaangażowane są przedsiębiorstwa konstruujące podstawy do nich i inne elementy. Na przykład holenderska firma VDL ETG Projects BV produkuje delikatne wsporniki segmentów, niemiecko-francuskie konsorcjum FAMES opracowało i wyprodukowało 4500 czujników o dokładności nanometrów do monitorowania względnej pozycji każdego segmentu, z kolei niemiecka firma Physik Instrumente zaprojektowała i wyprodukowała 2500 siłowników potrafiących pozycjonować segmenty z dokładnością do nanometrów, a zadanie transportu segmentów zostało przydzielone duńskiej firmie DSV.

Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO) planuje zakończenie budowy teleskopu ELT w tym dziesięcioleciu. Decyzja o rozpoczęciu budowy zapadła w 2014 roku. Końcowa data była kilkukrotnie przesuwana, a ogólnoświatowe komplikacje z okresu pandemii dodatkowo wydłużyły prace.(PAP)

cza/ agt/