445 lat temu urodził się Francis Bacon

Bacon to przede wszystkim empirysta, podkreślający rolę doświadczenia w poznaniu. Stworzył nowy obraz nauki i pokazał jej praktyczny wymiar, służący dobru człowieka - mówi historyk filozofii dr Jerzy Łoziński.

Proponowany przez niego empiryzm nauki miał wyprzeć istniejącą dotychczas w nauce spekulację.

"To bardzo przemyślana i szeroko postawiona próba uniezależnienia ludzkiej wiedzy od jakichkolwiek zewnętrznych, czyli pozaludzkich autorytetów. Wiedza według Bacona miała być autonomiczna od innych stwierdzeń, które wykraczałyby poza ludzkie doświadczenie" - wyjaśnia dr Łoziński.

Bacon pragnął stworzyć z niej narzędzie do realizowania praktycznych celów.

Uważał wiedzę przede wszystkim za główny atut człowieka w jego walce z przyrodą. Dr Łoziński  przypomina pogląd Bacona, że im człowiek uważniej podpatruje przyrodę, tym skuteczniej jest w stanie nią zawładnąć.

"Te poglądy były zapowiedzią nadchodzącej cywilizacji przemysłowej (jej początki sięgają XVIII wieku - PAP), starającej się podporządkować sobie przyrodę określonym, czysto użytkowym celom" - podkreśla dr Łoziński.

Zdaniem Bacona celem nauki jest obdarzanie ludzi nowymi wynalazkami, stąd na plan pierwszy wysuwał on nauki techniczne. Taka wizja szczęśliwego społeczeństwa, żyjącego wygodnie dzięki wynalazkom, znalazła się w jednym z najbardziej znanych dzieł Bacona - utopijnej "Nowej Atlantydzie", która po raz pierwszy wydana została po śmierci filozofa w 1627 roku.

W uzyskaniu praktycznych celów nauki miała pomóc mu  metoda indukcyjna. "Metoda ta znana była już wcześniej - polegała na przechodzeniu od ograniczonej liczby pewnych ustaleń do wiarygodnych uogólnień. Dla Bacona indukcja była sposobem znajdowania stałych związków między pewnymi faktami, a nie tylko zestawianiem tych faktów" - mówi Łoziński.

Fakty można było gromadzić na podstawie eksperymentów, ale ich interpretacja to już zadanie dla indukcji.

Bacon znany jest także jako autor teorii złudzeń, która pokazywała, na jakie niebezpieczeństwo jest narażony naukowiec, który chce opracować czyste zasady naukowe.

"Teoria złudzeń, tzw. idoli, dotyczyła tego, w jaki sposób zabezpieczyć się przed pewnymi uogólnieniami indukcyjnymi i jak zneutralizować wszystkie zniekształcenia, które do wyników obserwacji wprowadza z przeróżnych względów człowiek" - opowiada historyk filozofii.

Te złudzenia wynikają m.in. z natury społecznej człowieka, z tradycji, w jakiej został wychowany, z jego indywidualnych cech czy języka, jakim się posługuje. Bacon określił je jako złudzenia: plemienne, jaskini, rynku i teatru.

Fala popularności jego poglądów nadeszła w wieku XVIII, w wieku oświecenia. Na Wyspach Brytyjskich trwała do XIX wieku, jednak - jak napisał wybitny polski historyk filozofii Władysław Tatarkiewicz w swoim dziele "Historia filozofii" - "na kontynencie powróciły wątpliwości co do jego wielkości i znaczenia dziejowego; pojawiły się znów głosy, iż był tylko dyletantem, który uprawiał filozofię jak przystało na lorda kanclerza, a nie na filozofa".

Wyraźnych naśladowców Bacona można znaleźć dopiero w XIX wieku wśród filozofów zajmujących się m.in. indukcją jak John Herschel i John Stewart Mill.

Bacon urodził się 22 stycznia 1561 roku w Londynie jako syn dygnitarza koronnego. Studiował w Cambridge. W 1595 roku został członkiem parlamentu, w 1604 roku doradcą królewskim, w 1613 roku naczelnym prokuratorem państwa, a w 1619 roku lordem kanclerzem, czyli drugim w państwie po królu.

Przełomowy dla jego życia okazał się rok 1621, kiedy udowodniono mu przekupstwo, za co pozbawiono go wszystkich dotychczasowych urzędów. Trafił do więzienia, z którego szybko go jednak wypuszczono.

Zmarł w 1626 roku na zapalenie płuc. Choroba była skutkiem eksperymentów, które Bacon wykonywał na dworze podczas mrozu. Dotyczyły one przechowywania mięsa w niskiej temperaturze. Empirystą pozostał więc do końca życia.

PAP - Nauka w Polsce, Bogusława Szumiec-Presch

we